Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB), Nisan 2024’e ilişkin "finansal kesim dışındaki firmaların döviz varlık ve yükümlülükleri" verilerini açıkladı.
Verilere göre, nisanda finansal kesim dışındaki firmaların döviz varlıkları önceki aya göre 5,1 milyar dolar azalırken, döviz yükümlülükleri 6,4 milyar dolar arttı. Bu değişim, söz konusu firmaların net döviz pozisyon açığını 11,4 milyar dolarlık bir artışla 102,5 milyar dolara ulaştırdı.
Aylık döviz açığı artışındaki 11,4 milyar dolarlık rakam, Ocak 2011’den bu yana 13 yılı aşkın süredir kaydedilen en yüksek artışı temsil ediyor. Önceki rekor, Ocak 2011’de 16,4 milyar dolarlık aylık bir artışla kırılmıştı.
Nisan ayı döviz açığı, Mayıs 2022’den bu yana iki yıllık dönemin en yüksek seviyesine ulaştı. Ekim 2023 ile Nisan 2024 arasındaki beş aylık dönemde döviz açığında toplam 28 milyar dolarlık bir artış görüldü.
Varlık dağılımı incelendiğinde, yurt içi bankalardaki mevduat ve ihracat alacaklarının bir önceki aya göre sırasıyla 4,3 milyar dolar ve 1,2 milyar dolar azaldığı görüldü. Öte yandan yurt dışına doğrudan sermaye yatırımları ve menkul kıymetler sırasıyla 404 milyon dolar ve 53 milyon dolar arttı. Bu değişimler sonucunda varlıklar 5,1 milyar dolar azaldı.
Yükümlülük dağılımında ise yurt içinden sağlanan nakdi kredilerin bir önceki aya göre 6,3 milyar dolar, yurt dışından sağlanan nakdi kredilerin ise 200 milyon dolar arttığı tespit edildi. İthalat borçları 108 milyon dolar azaldı ve toplamda yükümlülükler 6,4 milyar dolar arttı.
Finansal kesim dışındaki firmaların döviz açığı, Mart 2018’de 195,5 milyar dolarla zirveye ulaşmıştı. Ancak Ekim 2023’te 74,5 milyar dolara kadar geriledi. Kur krizleri ve düşük faiz politikasının uygulandığı bu 5,5 yıllık dönemde, TCMB döviz rezervleri özel sektörün döviz açığının kapatılmasında kullanıldı. Bu süre zarfında düşük faizli Türk Lirası (TL) kredi kullanan şirketler döviz varlıklarını artırarak döviz borçlarının bir kısmını kapattı.
TL faizlerinin siyasi nedenlerle düşük tutulduğu dönemde, düşük faizli TL kredi çekenler paralarını dövize ve altına yatırdı. Döviz kredi bakiyesi olanlar ise düşük faizli TL kredi kullanarak bu bakiyeyi azaltmaya yöneldi. Bu şekilde özel sektörün döviz açığı da TCMB rezervleri kullanılarak azaltıldı.
2018 sonunda 182,2 milyar dolar olan döviz kredi hacmi, 2023 sonunda 128,7 milyar dolara geriledi. Beş yıllık süre zarfındaki düşüş 53,5 milyar dolardı.
Ancak 2024’te durum değişti. Döviz kredisine erişebilen şirketler, bu kredileri ithalat ve yatırım ödemelerinin yanı sıra yüksek TL faizinden yararlanmak için kullanmaya başladılar. Döviz cinsi kredi hacmi, beş yıllık düşüşün ardından 2024’ün ilk beş ayında toplamda 21,5 milyar dolar arttı.
Döviz kredilerinin hızla artması üzerine TCMB, 23 Mayıs 2024 tarihinde bu krediler için aylık %2’lik bir büyüme sınırı getirdi. Bu sınırlama, dövizle borçlanıp TL faizinden yararlanmak isteyenlerin yurt dışı kreditörlerin kapısını çalmasına yol açtı.
